Terwijl het publieke debat tegenwoordig vooral wordt gedomineerd door zogenaamde “kunstmatige intelligentie” – vaak niets meer dan statistische taalmodellen op basis van enorme datasets – ontwikkelt zich op de achtergrond een andere digitale transformatie: het Metaverse. In tegenstelling tot recente berichten is het Metaverse allesbehalve achterhaald. Integendeel: het heeft de potentie om onze digitale interactie, beleving en structuur fundamenteel te veranderen.
Als Duits advocaat gespecialiseerd in IT-recht volg ik nauwlettend de juridische implicaties van het Metaverse. Onlangs publiceerde ik hierover een bijdrage in AnwZert ITR 25/2024 Anm. 2, waarin ik de noodzaak van juridische reflectie in dit opkomende domein heb benadrukt. De toekomst zal niet alleen bepaald worden door intelligente tools, maar ook door immersieve, doorlopende omgevingen waarin identiteit, eigendom en handel fundamenteel worden hergedefinieerd. Het recht moet deze ontwikkeling bijbenen.
Waarom het recht in het Metaverse nú aandacht verdient
Het Metaverse is geen hype, maar een logische voortzetting van decennia aan digitale convergentie – van de gamificatie van sociale omgevingen tot de integratie van blockchain en 3D-interactie. Het is een sociaal-technologische ruimte waarin tal van échte juridische kwesties spelen, van privacy tot auteursrecht, van arbeidsrecht tot contractuele verantwoordelijkheden.
De juridische literatuur begint deze complexiteit steeds beter in beeld te brengen. Recente bijdragen, onder meer in GRUR-Prax, tonen aan dat we de kernbegrippen van het recht opnieuw moeten doordenken in een virtuele wereld zonder vaste geografie of heldere jurisdictie.
Intellectuele eigendom: oude normen in een nieuwe wereld
Een van de belangrijkste juridische domeinen in het Metaverse is het intellectueel eigendomsrecht. Auteursrechten, merkenrecht en modellenrecht worden geconfronteerd met situaties die we eerder niet kenden.
Wat gebeurt er als een avatar of een virtuele ruimte auteursrechtelijk relevante creaties genereert? Hoe handhaaf je het eigendom op een digitaal object dat bestaat op een blockchain en wereldwijd toegankelijk is? Wie is de rechthebbende als de creatie gedeeltelijk is gegenereerd door een AI? De antwoorden zijn voorlopig nog niet eenduidig – en handhaving blijkt in de praktijk uiterst lastig, zeker gezien de grensoverschrijdende aard van veel Metaverse-platforms.
Ook het merkenrecht wordt op de proef gesteld. Merken worden zonder toestemming gebruikt in virtuele werelden, en het is de vraag of dit een merkinbreuk vormt, zeker als er geen sprake is van directe verwarring met fysieke producten. De EUIPO probeert weliswaar classificatierichtlijnen aan te passen voor virtuele goederen en NFT’s, maar rechtszekerheid ontbreekt nog.
Privacy en gegevensbescherming: een kernvraagstuk
Van alle rechtsgebieden is gegevensbescherming waarschijnlijk het meest urgent. Het Metaverse maakt gebruik van sensoren, eye-tracking, spraakherkenning en gedragsanalyse – allemaal technologieën die diepgaande en gevoelige persoonsgegevens verwerken.
De Europese Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG/GDPR) is in beginsel van toepassing, maar handhaving is een uitdaging. Platforms worden vaak geëxploiteerd door entiteiten buiten de EU, terwijl gegevensverwerking verspreid en moeilijk te traceren is. Bovendien is het avatargebruik zelf al juridisch interessant: vertegenwoordigt een avatar een natuurlijk persoon – en zo ja, in welke mate?
Arbeidsrecht: werken in het Metaverse
Ook het arbeidsrecht zal zich moeten aanpassen aan nieuwe digitale realiteiten. Virtuele werkplekken, avatars die werk uitvoeren, digitale microjobs – ze roepen vragen op over arbeidstijd, toezicht, aansprakelijkheid en bescherming van werknemers.
In Duitsland, waar medezeggenschap en arbeidsveiligheid stevig zijn verankerd, ontstaan nieuwe spanningsvelden: mag een werkgever het gedrag van een werknemer in een virtuele ruimte volgen? Geldt de Arbowet ook in digitale omgevingen? En hoe zit het met grensoverschrijdende tewerkstelling binnen virtuele werelden?
Naar een virtueel rechtsbewustzijn
Het recht zal zich niet kunnen beperken tot analogieën met de fysieke wereld. Een merk op een digitale sneaker gedragen door een avatar is juridisch en perceptueel iets anders dan een echt product. Ook virtuele contracten, gesloten door avatars of AI-agenten, stellen ons voor fundamentele vragen over wil, vertegenwoordigingsbevoegdheid en authenticiteit.
We hebben een nieuwe juridische grammatica nodig – één die code als architectuur erkent, virtuele aanwezigheid als rechtsfeit beschouwt, en die het aandurft om rechtssubjectiviteit buiten het traditionele kader te denken.
Terwijl iedereen gefascineerd naar AI kijkt, ontstaat er stilletjes een waardevolle niche – één met aanzienlijk meer juridische duidelijkheid dan vaak wordt aangenomen. De juridische contouren van het Metaverse zijn nu al beter afgebakend dan die van veel AI-toepassingen. Juist daarom is dit het moment om juridisch robuuste oplossingen te ontwikkelen voor immersieve digitale omgevingen. Wie nú handelt, kan niet alleen op de markt verschijnen met zekerheid – maar ook actief meebouwen aan de spelregels.
Mijn juridische inzet: bouwen aan digitale normativiteit
Juist daarom blijf ik mij juridisch inzetten voor het Metaverse. De huidige leemte aan regels en jurisprudentie is geen hindernis, maar een uitnodiging. Het is aan ons juristen om de spelregels te ontwikkelen waarmee deze nieuwe werelden niet alleen technologisch, maar ook normatief functioneren.
Daarbij moeten we voorbij de kortzichtige hype kijken. Generatieve AI is belangrijk – maar het Metaverse vormt het fundament waarop zulke technologieën werkelijk interactief, sociaal en mensgericht worden. En daarom is het Metaverse nog lang niet dood. Het staat op het punt om juridisch tot leven te komen.
Ons kantoor is gespecialiseerd in strafrechtelijke verdediging, witteboordenstrafrecht en IT-recht. Let op ons werk in kunstrecht, digitaal bewijs en softwarerecht.
- Cyberdiplomatie begrijpen als strategische noodzaak - juni 19, 2025
- Israël en Iran: Cyber-spionage, Cyberoorlog en Cyberverdediging in Vergelijking - juni 19, 2025
- Israël: Cyberspionage, Cyberoorlog en Cyberveiligheid - juni 19, 2025
