De Oostzee als plaats delict, de Andromeda als vaartuig, vingerafdrukken en DNA als stille maar hardnekkige vertellers van een operatie die Europa in de herfst van 2022 de adem benam: in de zomer van 2025 zijn de onderzoeken naar de aanslagen op de Nord Stream 1- en 2-pijpleidingen duidelijk een nieuwe fase ingegaan. Volgens gecoördineerd onderzoek van ARD, Süddeutsche Zeitung en Die Zeit zijn er inmiddels arrestatiebevelen uitgevaardigd tegen zes Oekraïners; één van de verdachten, SK, is in Italië aangehouden.
De speurders baseren zich op een dicht netwerk van sporen aan boord van het gecharterde zeiljacht Andromeda, waaronder explosievenresten, beschadigingen, vingerafdrukken en DNA. Tegelijkertijd wijzen aanwijzingen op banden van sommige verdachten met Oekraïense autoriteiten; de onschuldpresumptie geldt echter onverminderd, en de vraag naar mogelijke staatsbetrokkenheid blijft omstreden. Eind augustus 2025 is er nog geen aanklacht ingediend; het blijft vooralsnog bij een opsporingsonderzoek.
De beschuldiging
Juridisch relevant is voorlopig vooral het pakket aan beschuldigingen. Volgens het federale parket, waarover o.a. LTO berichtte, richt de verdenking zich tegen de aangehouden verdachte wegens het gezamenlijk teweegbrengen van een ontploffing (§ 308 lid 1 StGB), de verfassungsfeindliche Sabotage (§ 88 lid 1 nr. 3 StGB) en de vernieling van bouwwerken (§ 305 lid 1 StGB). De arrestatie was gebaseerd op een Europees aanhoudingsbevel; bij uitlevering zou de verdachte worden voorgeleid aan een onderzoeksrechter van het Bundesgerichtshof. Of het tot een aanklacht in Duitsland komt, hangt af van verdere bewijsvoering – maar de deur staat duidelijk open.
Daarmee staat § 88 StGB (“verfassungsfeindliche Sabotage”) centraal. Deze bepaling beschermt het bestaan en de veiligheid van de Bondsrepubliek Duitsland evenals de constitutionele beginselen genoemd in § 92 lid 2 StGB. Dogmatisch is § 88 een “gekwalificeerde vorm van vernieling” met een staats- of grondwetsvijandige intentie: deels een abstract gevaarzettingsdelict, deels een resultaatsdelict, en in zekere zin de “voltooiingsvariant” van § 87 StGB.
Sabotage tegen de grondwet in Duitsland
Aan de objectzijde noemt § 88 lid 1 vier sectoren van kritieke infrastructuur; voor de Nord Stream-zaak is vooral nr. 3 relevant: ondernemingen of installaties voor de openbare voorziening van water, licht, warmte of energie – kortom energie – en andere voor de bevolking levensnoodzakelijke voorzieningen. De norm beoogt de functionele integriteit van dergelijke systemen in het algemeen belang te beschermen.
De gedraging is de “stoorhandeling”, die als resultaat ertoe moet leiden dat de beschermde installatie geheel of gedeeltelijk buiten werking wordt gesteld of aan haar bestemming wordt onttrokken. Het begrip “bewerkstelligen” is breed en omvat naast direct handelen ook nalaten bij garantieplichten en uitlokking; doorslaggevend is dat de dader causaal bijdraagt aan het resultaat. Niet daaronder vallen louter reputatieschade of journalistieke onthullingen, zolang deze de functionaliteit niet wezenlijk lamleggen.
Daders kunnen ringleiders of achtermannen van een groep zijn, maar ook een enkel persoon; de laatste kan bovendien deel uitmaken van een groep die zonder ringleider opereert. Een groep vergt minstens drie personen met een gemeenschappelijk doel; een strak georganiseerde structuur is niet vereist, waardoor de grens naar terroristische netwerken bewust vaag blijft.
Het subjectieve bestanddeel van § 88 vergt dubbele opzet: ten eerste de bedoeling het storingsresultaat zelf te bereiken (gerichte sabotage); ten tweede de bedoeling om daarmee vijandige doeleinden tegen het bestaan of de veiligheid van de Bondsrepubliek of tegen constitutionele beginselen te ondersteunen. Louter wetenschap of voor lief nemen volstaat niet.
Poging is uitdrukkelijk strafbaar; qua samenloop kan § 88 samenlopen met §§ 316b, 317 StGB (verstoring openbare bedrijven/telecommunicatie) en met §§ 303b, 305a en 318. Binnen het systeem van staatsbeschermingsdelicten kunnen §§ 81–83 (hoogverraad) soms voorgaan; § 88 behoudt echter een eigen plaats voor gerichte aanvallen op kritieke infrastructuur met staats- of grondwetsvijandige intentie.
In grensoverschrijdend perspectief is de territoriale aanknoping delicaat. § 88 vereist dat het sabotageobject zich binnen het territoriale toepassingsgebied van de wet bevindt; de stoorhandeling zelf kan echter vanuit het buitenland plaatsvinden – § 88 is dus een typisch “afstandsmisdrijf”. Voor grensoverschrijdende energie-infrastructuur is beslissend of het aangevallen object functioneel en territoriaal aan Duitsland kan worden toegerekend. Dit zal vermoedelijk een procespunt worden, nu de explosies bij Bornholm plaatsvonden, terwijl de pijpleidingen Duitsland van energie voorzien.
Geen eenvoudige bomaanslag
Toegepast op de Nord Stream-onderzoeken ontstaat een juridisch helder, maar bewijsrechtelijk veeleisend beeld: de pijpleidingen kwalificeren als “voorzieningen van essentiële betekenis voor de openbare energievoorziening”, en de explosies legden ze minstens tijdelijk stil. De kwalificatie als verfassungsfeindliche Sabotage hangt vervolgens af van de bewijsbaarheid van de dubbele opzet. Precies daar ligt het knooppunt, voorbij de louter fysieke infrastructuur.
Conclusie
De Nord Stream-zaak kan uitgroeien tot een zeldzame lakmoesproef voor § 88 StGB. Feitelijk ondersteunen de bekende aanwijzingen – van de Andromeda tot de forensische sporen en reisbewegingen tot de arrestatie in Rimini – de verdenking van klassieke sabotage tegen de energievoorziening. Of dit echter ook “verfassungsfeindliche Sabotage” oplevert in de zin van de vereiste dubbele opzet, is de juridische sleutelvraag, waar bewijs, geopolitiek en dogmatiek elkaar in een eventueel proces zullen raken. Tot die tijd geldt: een arrestatiebevel is geen veroordeling, en de sprong van verdenking naar aanklacht blijft een horde van rechtsstatelijke nuchterheid – ook in de schijnwerpers van een politieke thriller.
Ons kantoor is gespecialiseerd in strafrechtelijke verdediging, witteboordenstrafrecht en IT-recht. Let op ons werk in kunstrecht, digitaal bewijs en softwarerecht.
- Sabotage tegen de grondwet: onderzoek naar Nord Stream - september 6, 2025
- Verdediging bij moord of doodslag in Duitsland - augustus 28, 2025
- Cyberdiplomatie begrijpen als strategische noodzaak - juni 19, 2025
